انسان به دو گونه بر آب تاثیر گذار است ؛ الف) مصرف ب) آلوده سازی، لذا مادامی که انسان از آب در امور مختلف ؛ آشامیدن ، شستشو ، بهداشت، آبیاری، کشاورزی، تولید و غیره بهره برداری می کند ضمن مصرف آب ، آن را نیز آلوده می کند.
در سالهای اخیر مطالعات زیادی در خصوص نحوه مصرف آب در امر تولید و زنجیره تامین به عمل آمده که نشانگر مصارف چشمگیر مستقیم و غیرمستقیم از آب و آلوده سازی آن می باشد که نسبت به آن آگاهی کمی وجود داشته و با دقت ارزیابی نشده است.
اطلاعات مفید پشت پرده تولید و زنجیره تامین محصولات اولین بار در سال ۲۰۰۸ منتشر شد و به تدریج خصوصیت جهانی بودن آب تازه و نیاز به همکاری مشترک و استراتژیک جهانی جهت حفاظت از این منبع ارزشمند و حیاتی به نام “Blue gold” اشاعه و توسعه پیدا کرد.
تفکر جهانی بودن منابع آب و استفاده بهینه از آن در زنجیره تولید، شاید باعث ترویج تفکر کشت و کار کتان در کشورهای چین ، هند و پاکستان و تولید لباس در صنعت نساجی مالزی و استفاده از این محصول در کشورهای اروپایی شده و به دنبال آن ممکن است استراتژیهای جدید فرامنطقه ای در سطوح دولتها ، سازمانها و صنایع بکار بسته شود.
ردپای آب
مفهوم Water footprint یا “ردپای آب” اولین بار توسط Hoekstra در سال ۲۰۰۲ مطرح شد و به معنی شاخصی از مصرف آب تازه ، نه تنها بطور مصرف مستقیم، بلکه با در نظر گرفتن میزان مصرف غیرمستقیم آن (آب مجازی) نیز می باشد. ردپای آب، مصرف آب را در کل زنجیره تامین مواد و محصول محاسبه میکند و یک شاخص چند بعدی است که علاوه بر مصرف حجم آب در زنجیره تامین، احجام معادل در میزان آلوده سازی آب را نیز به حساب می آورد.
همچنین در ردپای آب تمام صورتهای آب مصرفی براساس مناطق جغرافیایی و مقاطع زمانی متفاوت مدنظر قرار میگیرد. بنابراین جهت محاسبه کل مصرف آب در تولید و زنجیره تامین آن ، رد پای آب به شکل های مختلف : آب سطحی، آب زیر زمینی، تبخیر، تلفات، برگشتی ها به منابع آبی، بارانی که بصورت رطوبت در خاک ذخیره می شود و اشکال مختلف آلودگی آن ردیابی و تعیین می شود و برآورد ردپای آب در قالب اندازه گیری مجموع مقادیر آب مصرفی در سه حالت زیر صورت می پذیرد.
۱- آب آبی (Blue water) : آب سطحی و زیرزمینی
۲- آب سبز (Green water) : آب باران موجود در خاک
۳- آب خاکستری (Grey water) : آب آلوده
متوسط ردپای آب هر نفر در دنیا برابر ۱۳۸۵ مترمکعب در سال است که حاصل جمع مصرف مستقیم (آشامیدن،بهداشت، شست و شو و غیره) و غیرمستقیم ( آب مورد نیاز جهت تولید مواد و کالاهای مصرفی یا همان آب مجازی) می باشد. این مقدار در کشور ما برابر ۱۸۶۶ مترمکعب در سال است.
آمار ردپای آب
بیشترین سهم ردپای آب به میزان ۹۲% مربوط به تولید محصولات کشاورزی بوده و مابقی؛ ۴٫۷% مختص محصولات صنعتی و ۳٫۸% نیز مربوط به مصرف خانگی یا مستقیم می باشد. بیشترین سهم ردپای آب مصرفی مختص غلات بوده به مقدار ۲۷% ، سپس گوشت با ۲۲% و شیر و مشتقات آن با ۷% ، همچنین بقیه محصولات به ترتیب : صنعتی، میوه، شکر و شیرین کننده ها، روغن های گیاهی و … در رده های بعدی قرار دارند.
میزان ردپای آب هر نفر در کشورهای مختلف بستگی به دو فاکتور دارد: اول اینکه چه چیزی و چه مقدار از کالا مصرف می شود و دوم، میزان ردپای آب کالاهای مصرفی چه اندازه می باشد. زیرا که مقدار ردپای محصولات براساس محل و جغرافیای تولید آن می تواند متغیر باشد که می بایست در آمار مربوطه منظور گردد.
بطور مثال کشور آلمان محصول گوجه را به مقدار ۴۷۰۰۰ تن در سال و با مقدار ردپای آب ۳۶ مترمکعب در هر تن تولید میکند اما از آنجا که این محصول را با تناژ های مختلف از کشورهای دیگر مانند هلند، اسپانیا و ایتالیا وارد می نماید و میزان ردپای آب محصول فوق در کشورهای نامبرده متفاوت است. لذا با در نظر گرفتن مجموع گوجه وارداتی به مقدار ۶۶۷۰۰۰ تن در سال، ردپای آب گوجه مصرفی در کشور آلمان به رقم ۵۷ مترمکعب به ازاء هر تن می رسد.
میزان ردپای آب هرنفر در آمریکا ۲۸۴۲ مترمکعب در سال است که یکی از دلایل بالا بودن این مقدار به نوع مواد مصرفی در این کشور برمی گردد. بطور مثال مصرف سرانه گوشت گاو که تولید آن بسیار آب بر نیز می باشد حدود ۴۳ کیلوگرم در سال است که ۵٫۴ برابر متوسط جهانی است.
همچنین یکی دیگر از دلایل بالا رفتن مقدار ردپای آب به ازاء هر نفر، بالا بودن ردپای آب تولید محصولات در کشورهای مربوطه می باشد. مثلا گوشت گاو تولیدی در کشور آمریکا دارای ردپای آب ۱۴۵۰۰ مترمکعب در هر تن بوده ، در صورتیکه این مقدار در کشور انگلیس ۹۹۰۰ مترمکعب به ازاء هرتن می باشد. در نتیجه دو فاکتور نامبرده بالا یعنی میزان مصرف مواد و مقدار مصرف آب در تولید آنها می تواند اثر خود را در میزان ردپای آب مردم هر کشور یا منطقه بگذارند.
(برگرفته از سایت: water footprint network)
